Kako analizirati zbirku „Uspravna zemlja“

Vasko Popa je bio akademik, jedan od najpoznatijih pesnika na srpskom jeziku. Njegova prva zbirka „Kora“ smatra se početkom srpske moderne posleratne poezije. Nakon ove, Popa je objavio još neke zbirke pesama među kojima je i „Uspravna zemlja“.

Ova zbirka bi se u celini mogla odrediti kao poezija kulturnog pamćenja koja otkriva dublji smisao ljudi, događaja i građevina iz srpske prošlosti.

Zbirka obuhvata deset vekova srpske kulture i s toga se mora čitati kao celina, jer u suprotnom pesme gube svoje značenje.

Kako analizirati zbirku „Uspravna zemlja“

Lirski subjekat zbirke „Uspravna zemlja“ je putnik kroz vreme i vekove. Zbirka ima pet ciklusa, a prvi je „Hodočašća“ i on ima sedam pesama. Po Vasku, hodočastiti znači ići na izvor onoga što je sveto, a to su srpski manastiri: Hilandar, Kalenić, Manasija, Žiča, Sopoćani.

Pisac je u pesmi „Kalenić“ opevao velelepno srednjovekovno zdanje u Levču koje je podigao vojvoda despota Stefana Lazarevića, Bogdan. Kalenić je najraskošnije ukrašena crkva moravske škole. Freske odlikuje lak i svetao kolorit uz primenu potpuno novih boja. Pa je tako u pesmi opevana lirska fascinacija freskom na zidu.

Na početku, pesnik uspostavlja duboku duhovnu vezu i identifikuje se sa likom anđela. Na licu naslikanog anđela „boje sviću“ odnosno izgrevaju iz tame zdanja i vekova. Boje su na „ivici zaborava“ čime je sugerisano stvarno propadanje od vlage i nemara, ali i ono strašnije – duhovni zaborav koji prekida vezu sa korenima i poništava naš pravi identitet.

„Tuđe senke“ su nagoveštaji mraka koji ruši svetlost. One su simbol nedaća i nevolja koje se nadvijaju nad ovom zemljom i ne daju maču da se vrati u korice. Kada ponovo pominje boje, Vasko kaže: „boje zru“, a to se odnosi na boje koje plamenom svog zrenja odolevaju vremenu. Pesnik apostrofira „inat lepi“. Taj inat je suština ovog naroda, ono što ga goni da ostane i opstane i on se prenosi sa lika anđela na lik hodočasnika.

„Boje gore“ se treći i poslednji put pojavljuju u pesmi i one su ovog puta simbol baštine jednog naroda, u krvi njegove mladosti. Posle pesme „Kalenić“, nailazimo na „Manasija“ pesmu.
Manasija je srpski srednjovekovni manastir kod Despotovca i njega je podigao despot Stefan Lazarević. U njemu je osnovana čuvena Resavska škola koja je bila kulturno središte Srba tog vremena. Tamo su naslikani ratnici sa pancirima i mačevima koji nas podsećaju da je ovaj manastir bio i utvrđenje. U pesmi koja ima naziv manastira, pojavljuju se i motivi boja – plava i zlatna.

Ove dve su bile osnovne boje resavskog freskopisanja, ali imaju i određenu simboliku. Zlatna boja označava duhovnog čoveka koji se približava Bogu, dok plava boja predstavlja simbol nebeskog plavetnila. Pesnik naglašava zografa, ikonopisca, odnosno srednjovekovnog umetnika. „Poslednja jabuka sunca“ je zlatni krug za koji zograf vezuje svoj poslednji potez četkicom. To je zapravo oreol svetlosti na fresci i poslednji treptaj zografove duše pred tragedijom koja se nadvija. Vesnici nesreće se nalaze u „konjici noći“ i muslimanskom ratnom pokliču „alah je svemoćan“.

Hodočasnik, koji se u „Kaleniću“ identifikovao sa anđelom, ovde se prenosi u trenutak stvaranja napoznatog ikonopisca. Kao da ga gleda, kao da oseća njegovu bliskost, kao da doživljava umetnikovu dramu stvaranja. Na taj način, zograf postaje simbol umetnika koji umetnošću i stvaranjem želi da preduhitri vreme, sudbinu i život. Pesma se završava bojama kojima je i počela, a koje se preobražavaju u zvezdu, u beskraj u oku.

Vasko Popa u pesmama ciklusa „Hodočašća“ otkriva lepotu i sklad arhitekture i slikarstva. Ove pesme su istovremeno i svedoci sudbine i večnog trajanja srpskog naroda. U manastirima i njihovoj arhitekturi, pesnik vidi Srpsku „uspravnu zemlju“ koja, u inat vekovima, stoji čvrsto kao i materijalni oblici koji je simbolično predstavljaju.
Ove pesme su u svim srbima, jer svi mi gajimo zrno inata prema životu, baš kao i manastiri sa svojim freskama prema godinama i trošnošću.